به طور کلی انتشار کتاب در زمینه های ویژه خوشحال کننده است، زیرا در کشور ما که مشکل کتابخوانی و گرانی چاپ کتاب وجود دارد و کتب مقبول عامه در تیراژهای محمدود منتشر می شود، وقتی به ناگهان همتی پیدا می شود و امکاناتی برای چاپ کتاب هایی در زمینه هایی ظاهرا غریبه فراهم می گردد، کتابخوانان و علاقه مندان را سخت شادمان می کند و از رشد کیفی فرهنگ و توجه جامعه به بیشتر خواندن نوید می دهد و بالاخره اعتلای حرفه، فن و تخصصی را خبر می دهد.
طبیعی است وقتی چنین واقعه ای اتفاق می افتد حتما مسبوق به سابقه ای می شود و نشان از تلاش سخت و پیشگیری های تجربه کنندگان یک حرفه دارد که راه مهجوری را هموار کرده و کار را به جایی رسانده اند که نیاز مبرمی جوانه زده و تشنگی کسب اطلاعات و آگاهی های مدرن بیشتری را به وجود آورده است.
لذا انتشار کتابی درباره طراحی صحنه هر چند شگفت آور است اما اشاره به نکته مهمی هم دارد که ما همیشه بی توجه به غنای بی نظیر سرچشمه های آن، از کنارش می گذریم و توجه نداریم که طراحی صحنه همان هنر فوق العاده ای است که توانایی کامل بازگویی آینه وار زیر و بم های خلق و خو و چند و چون ضمیر جامعه ما را دارد.
هنر طراحی صحنه اشاره ی تیز بینانه ای به وقعیت های بدون چون و چرای زندگی هر جامعه دارد و می تواند با هنرمندی و خلاقیت طراح، تمام داستان نمایش را چه در سینما و تئاتر و چه در هر نمایش دیگری، در صحنه های بی شمار و بدون ابراز کلمه و سخنی و بدون طول و تفصیلی با وضوح تمام و تنها با یک نگاه درست، برای بیننده طرح و تعریف کند.
منبع کار طراح صحنه، محیط و زندگی است. زیرا به طور کلی زندگی و محیط هرکس توسط خود او انتخاب و یا ساخته می شود و هرکس با میل و گزینش خود، جا، فضا و لوازمش را بر می گزیند و می توان از این طریق سلیقه و طبع و امکانت او را تماشا کرد.
بنابراین دقیق ترین و مستند ترین صحنه آرایی ها فی الواقع توسط حدود مردم انجام می گیرد و آنها به روشنی و بدون پرده پوشی تمام مکنونات ذهنی خود را دانسته یا نداسته به عریانی نشان می دهند و به وسیله علایق و سلایق خود، فضای زندگی و کارشان را تنظیم و تزیین می کنند و به این ترتیب خود و ذهنیات خود را به نمایش می گذارند. مدها و سلیقه های مقطعی هر چند القایی و بالاخره اکتسابی به نظر می آیند اما آن ها نیز براساس شرایط گوناگون و خواست مقطعی جامعه مطرح می شوند و به میزان دلخواه مردم مورد استفاده و یا تقلید قرار می گیرند. حضور و پیدایی چنین جریان هایی نه تنها سرپوشی برخواست های ذهنی و درونی مردم نیست. بلکه برعکس بهتر و عریان تر حیات جامعه را می نمایاند و این امر منبع موثقی برای پژوشگران و اهل فن است.
هر چیزی برای طراح صحنه می تواند معرف معانی دلخواه او باشد و به عبارت دیگر طراح صحنه می تواند از هر چیزی مفهوم مورد نظرش را بگیرد. این عوامل مختلف و مهم ترین آنها نور، فرم و شکل، رنگ و طرز چیدن و قرار گرفتن عناصر در صحنه است. با نور پردازی می توان مفاهیم گوناگونی را از اشکال گرفت. انتخاب زوایه ومیزان نور، مفاهیم مورد نظر را دقیق تر و روشن تر یا کمتر اشاره ای تری مطرح می کند. بنابراین هر شکلی برای طراح صحنه همانی نیست که همگان می شناسند، بلکه طراح صحنه هر شکلی را در ذهنش در موقعیت ها، معنی ها و فضاهای گوناگون می بیند. طراح صحنه فرم لوازم عناصر را بیانی تصویری و مفاهیمی نمایشی برانداز می کند و آن ها را به مانند هنرپیشه ای تلقی می کند و می شناسد که می تواند نقش ها و حالات دراماتیک مختلفی را در محیط و شرایط مختلف ایفا کند. طراح می تواند با انتخاب فرم های مناسب لوازم و عناصر و با کم و زیاد کردن سایه ها و روشنی های نور و جابه جایی آن ها، فضاهای موثری را با زبانی نمایشی و دراماتیک به وجود آورد.
رنگ که کاربرد بیشترین القا و تاکید بهتر حس و حال است و از این بابت در یاری دادن به خواست های طراح صحنه کمک می کند، در کنار نورپردازی قابلیت موثری دارد، در حالی که نحوه قرار گرفتن عناصر و چیدن لوازم می تواند بر نقش و بازی نور در بازتاب فضاهای دلخواه اثرگذار باشد. مثلا از این طریق می توان با چیدن درست، از خلوتی ها و شلوغی ها انواع مفاهیم و روحیات و فضاهای مختلف را به دست آورد و معانی کاملا جدیدی را به این دو مفهوم داد.
طراحی صحنه نقش اصلی را در هنرهای نمایشی دارد، زیرا مجسم کننده واقعی فضای دراماتیک داستان است؛ زمینه، بستر و جلوه دهنده بازی هنر پیشه است محیط و چارچوب مناسب و دلخواه است و بالاخره امکانی است که بدون تلاش تماشاگر او را بالافاصله در ارتباط مطلوب با موضع و فضای نمایش قرار می دهد . طراحی صحنه یکی از بهترین حرفه هاست.
–
کتاب حرف‌های تجربه / مجموعه مقالات مرتضی ممیز از ۱۳۴۵ تا ۱۳۸۲
انتشارات دید / ۱۳۸۲