Morteza Momayez

نمایشگاه طراحان گرافیک ایرانی «برنده ی جوایز معتبر جهانی» مجموعه ای ست استثنایی که آثار دو نسل از طراحان قبل و بعد از انقلاب اسلامی را به نمایش می گذارد. ایده ای قابل تحسین از بنیاد ممیز که با به تماشا گذاشتن طیفی از آثار طراحان گرافیک، امکان مرور بخشی از تاریخ طراحی پوستر ایران را میسر می کند. در عین حال گرایش های فکری، زیبایی شناختی و تکنیکی این دو نسل ـ به ویژه در دهه ی اخیرـ را به طور آشکاری عیان می کند. این نمایشگاه همچنین سوابق حرفه ای طراحان گرافیک را به ثبت می رساند که این خود می تواند مشوقی برای همکاران، طراحان جوان و دانشجویان باشد. در خلال مرور آثار این نمایشگاه نحوه ی ارزیابی هیئت های داوران مسابقات و نوع نگاه جهانی به طراحی گرافیک ایران نیز قابل تأمل خواهد بود. بازدیدکنندگان کنجکاو پس از تماشای این آثار با پرسش های متعددی مواجه خواهند شد؛ پرسش هایی از قبیل پرسش های زیر که یافتن پاسخ برای آنها به رهیافت های مهمی منجر خواهد شد:
ـ آثار طراحان گرافیک ایرانی به واسطه ی چه عواملی متمایز می شوند؟
ـ آثار برتر رقابت های بین المللی با چه معیاری انتخاب می شوند؟
ـ نوع نگاه شرقی و ایرانی، یا «دیزاین» کدام یک توجه داوران بین المللی را به خود جلب می کند؟
ـ حضور تایپوگرافی متفاوت ایرانی به چه میزانی در موفقیت طراحان مؤثر است؟
ـ آیا گرفتن جایزه و داشتن عناوین بلند بالا نشانه ی حرفه ای بودن و داشتن تجربه در طراحی گرافیک به حساب می آید؟
ـ آیا برنده نشدن در رقابتی معتبر دلیل بر خارج بودن از محدوده ی اعتبار و حرفه ای بودن است؟
… و این که جایزه گرفتن، کاندیدا شدن برای جایزه، داوری کردن و داوری شدن تا چه میزان به رشد حرفه ای طراحان گرافیک کمک می کند، پرسش هایی هستند که جواب مشخصی برای آنها نمی توان یافت، ولی بی شک حضور طراحان ایرانی در جوامع بین المللی طراحی گرافیک، برای جامعه ی حرفه ای ما امتیازی غیر قابل انکار به شمار می آید.
در سال های اخیر شاهد موفقیت های چشمگیر طراحان ایرانی در عرصه های رقابت بین المللی بوده ایم؛ سال هایی که توجه خاصی از سوی مجامع جهانی به سوی گرافیک ایران معطوف شد. گرچه پیشینه ی جوایز بین المللی در حیطه ی طراحی گرافیک ایران مختص به چند سال گذشته و طراحان جوان و نسل بعد از انقلاب اسلامی نبوده، ولی هیچگاه به این گستردگی سر و صدا و جنجال به پا نکرده است. مجید بلوچ(جایزه ی پوستر تبلیغاتی ۱۹۷۴)؛ فرشید مثقالی(جایزه ی هانس کریستین اندرسن ۱۹۷۴)؛ مرتضی ممیز(جایزه ی طراح شاعر از فستیوال فیلم کن۱۹۷۵)، و خسرو بیات (جایزه ی سوم بینال پوستر ورشو ۱۹۷۶) اولین طراحانی بودند که حضور ایران در جوامع بین المللی طراحی گرافیک را امکان پذیر ساختند. آثار آنان و دیگر طراحان هم دوره شان در سالنامه ها و مجلات معتبر حرفه ای و در فهرست بزرگان طراحی گرافیک جهان و …در کنار نام آورترین طراحان معاصر قرن بیستم در آن سال ها به تناوب چاپ شده است.
حضور طراحان گرافیک ایران در رقابت های بین المللی با وقوع انقلاب اسلامی کمتر شد، اما با وقفه ای چند ساله ادامه یافت و دوباره جان تازه ای گرفت. پس از احیای مجدد گرافیک ایران، این بار هم نقش مرتضی ممیز در معرفی طراحان ایرانی به جامعه ی بین المللی انکارناپذیر است. او در سال ۲۰۰۱هم زمان با برپایی نمایشگاه پوسترهای تجربی در موزه ی هنرهای معاصر تهران، برونو برونو اولدانی طراح نروژی را به عنوان طراح مهمان دعوت کرد. مرتضی ممیز معتقد بود که ایده ی اولین نمایش آثار پوسترهای تجربی طراحان گرافیک می تواند به میدانی جهت ارائه ی توانایی آنان در عرصه ی جهانی تبدیل شود و همینطور هم شد. او که همیشه از تک عضو بودن خود در اتحادیه ی بین المللی طراحی گرافیک ای.جی.آی ناخرسند بود، تنی چند از طراحان ایرانی را توسط خود و برونو اولدانی به کنگره ی ای.جی.آی در پاریس معرفی کرد تا راه گشای عضویت اعضای بیشتری در بخش ایران باشد. در همان سال تعداد اعضای ایرانی از یک به چهار نفر رسید. در سال ۲۰۰۲ هم زمان با برگزاری بینال هفتم طراحی گرافیک با دعوت مرتضی ممیز و حضور آلن لوکرنک و چند مهمان دیگر در تهران، قدم دوم در معرفی طراحی گرافیک ایران به جوامع بین المللی برداشته شد. حاصل این تلاش، به برگزاری اولین نمایشگاه گروهی گرافیک ایران در خارج از کشور در اشیرول(فرانسه) به مدیریت آلن لوکرنک منجر شد. این نمایشگاه با نام «فریاد ایرانی» مانند نوای ناقوسی بزرگ در سراسر اروپا به صدا درآمد و در پی آن در شومون(فرانسه)، لالوویه(بلژیک) و ژنو(سوئیس) این مجموعه با آثار بیشتری از طراحان به نمایش گذاشته شد. از آن زمان به بعد بود که آرام آرام و یک به یک، طراحان ایرانی، گرافیک و پوسترهای مهجور و به دورمانده از چشم جهانیان را به یمن زیبایی های تایپوگرافی ایرانی و خط فارسی به آن سوی مرزها معرفی کردند و جوایز مهم بین المللی را از آن خود ساختند. از آن پس، حضور طراحان ایرانی نه تنها در رقابت های بین المللی بیشتر شد، بلکه تا جایی پیش رفت که در داوری های رقابت های بین المللی جایگاهی را به خود اختصاص دادند. برای برگزاری کارگاه های طراحی گرافیک به مدارس، دپارتمان های ارتباطات بصری و دیزاین دانشگاه های مختلف دعوت شدند و در گوشه و کنار جهان، تاریخ و فرهنگ ایرانی و طراحی گرافیک متفاوتی از شرق را که تا آن زمان برای جهانیان کاملاً ناآشنا بود، معرفی کردند.
مجموعه‌ی حاضر بخش کوچکی از گنجینه‌ی چندین دهه تلاش‌ طراحان ایرانی است که در شرایط گوناگون جغرافیایی، فرهنگی و حرفه‌ای به نمایش درآمده و داوری شده‌اند. بنابراین نمی‌تواند منعکس‌کننده‌ی تمام و کمال طراحی گرافیک ایران باشد. داوری آثار طراحی گرافیک در رقابت‌های بین‌المللی معمولاً پس از ساعت‌ها بحث و گفت‌وگو میان اعضای هیئت داوران، در نهایت در چند ثانیه به نتیجه می‌رسد! نتیجه‌ی برآمده از داوری به هیچ عنوان از شایستگی دیگر آثار شرکت داده‌شده در مسابقه کم نمی‌کند. اگرچه هیچ‌گاه به قطعیت نمی‌توانیم بگوییم در ذهن داوران هر مسابقه یا نمایشگاه چه می‌گذرد و معمولاً چه بحث‌هایی در می‌گیرد، اما به رایج‌ترین موارد می‌توان اشاره کرد:
ـ اغلب آثارِ موفق آسان و زود دیده می‌شوند.
ـ به‌راحتی ارتباط برقرار می‌کنند، ولی در عین حال متفاوت هستند.
ـ دارای کشش بصری فوق‌العاده‌ای هستند و در میان انبوه پوسترها، داوران را به سمت خود می‌کشند.
ـ مورد تحسین قرار می‌گیرند و در عین حال برای رقابت‌های دیگر نیز به‌گونه‌ای اُلگو می‌شوند. (این که خوب است یا بد بحث دیگری است!)

آثار ارسالی به رقابت‌های بین‌المللی عموماً با هدف برنده‌ شدن فرستاده می‌شوند. مگر غیر از این است که در هر مسابقه‌ای هرکسی به قصد بُرد به میدان می‌آید؟ پس طبیعی خواهد بود که هر کدام از ما، منتظر دیدن نام خود در فهرست برندگان هر دوره‌ی فلان بینال یا بهمان مسابقه باشیم. جایزه‌ها را دوست داشته باشیم یا نتایج آنها را رد کرده و یا داوری و داوران را نقد کنیم. مسابقات و رقابت‌های بین‌المللی با آثار برتر طراحان گرافیک اعتبار کسب می‌کنند و متقابلاً شهرت و اعتبار جهانی برای طراحان و به‌ویژه جوانان به ارمغان می‌آورند. اعتباری که بیشتر اوقات از جامعه‌ی طراحان گرافیک فراتر نمی‌رود و شهرت آنان هیچ‌گاه به پای هنرمندان دیگری همچون خوانندگان موسیقی روز، بازیگران سینما و یا حتی بازیکنان فوتبال هم نمی‌رسد. به دلیل این‌که این اعتبار توسط خود طراحان و آثارشان، و هم توسط مسابقات بین‌المللی و ترکیب هیئت داوری ‌معتبر محک می‌خورد. این نمایشگاه از این نگاه برای طراحی گرافیک ایران با چندین دهه سابقه‌‌ی درخشان، اعتباری گران‌بها به‌شمار می‌رود.

ـ مجید عباسی، شهریور ۱۳۹۲

•این نمایشگاه مهر ماه ۱۳۹۲ همزمان با برگزاری هشتمین سالگرد مرتضی ممیز در گالری های پاییز و زمستان خانه ی هنرمندان ایران برگزار شد.